Schrif­te­lijke vragen van de leden Garmy en Bakker inzake PFAS/PFOS veront­rei­niging Amster­damse Bos

Indiendatum: feb. 2025
Antwoorddatum: 10 apr. 2025

1. Om de feiten duidelijk te hebben in dit dossier, kan het college puntsgewijs ingaan op alle beweringen uit het FTM-artikel en aangeven of deze correct zijn of niet?

Algemeen

Ook het college maakt zich ernstig zorgen om de verontreiniging van water en bodem met PFAS en Amsterdam steunt (via de VNG) de wens voor een verbod op productie en gebruik van PFAS. De realiteit is wel dat water en bodem in Nederland en Amsterdam vaak niet schoon zijn. Landelijke regels (Omgevingswet en onderliggende amvb’s) zijn erop gericht om nieuwe verontreinigingen te voorkomen. Bij PFAS is sprake van voortschrijdend inzicht over de schadelijkheid van de stoffen, terwijl deze zich wel wereldwijd in het milieu hebben verspreid.

Het Amsterdamse Bos bestaat al 90 jaar. Het college betreurt dat er vervuiling in het bos voorkomt maar wil graag de indruk wegnemen dat de aanwezige vervuilingen risico's met zich meedragen, omdat we het belangrijk vinden niet onnodig angst te verspreiden als dat niet correct is. In de tijd dat het bos werd aangelegd zijn niet altijd schone materialen gebruikt, denk bijvoorbeeld aan oeverversteviging met puin. Hierdoor is de bodem op sommige plekken in het Bos verontreinigd met stoffen zoals teer, lood, zink en olie. Dat er bepaalde stoffen voorkomen wil niet zeggen dat er direct risico’s zijn voor de volksgezondheid.

In sommige gevallen is het verstandiger om bepaalde vervuiling te laten zitten waar het zit. Dit kan vanuit zowel praktische of financiële overwegingen zijn of omdat de impact van de sanering groter is op de natuur dan de vervuiling. Voor het Amsterdamse Bos zou dit bijvoorbeeld betekenen dat bomen moeten worden gekapt en bodem wordt ontgraven en vervangen. Die kosten en ingrepen staan niet in verhouding tot de zeer beperkte risico’s die de huidige verontreiniging veroorzaakt.

De terminologie die in het artikel wordt gebruikt komt niet overeen met de kwalificaties die vanuit risicobeoordeling op basis van beleid en regelgeving worden gebruikt. Voor geen enkele verontreiniging in het Amsterdamse Bos is sprake van een saneringsnoodzaak.

Hieronder een puntsgewijze reactie op het artikel:

a) Onder het groene bladerdak van het Amsterdamse Bos schuilt een giftige cocktail van historische bodemvervuiling en chemische stoffen zoals PFAS, afkomstig van Schiphol. De woordkeuze ‘giftige cocktail’ doet geen recht aan de situatie. Onderzoeken hebben aangetoond dat op sommige locaties in het Amsterdamse Bos vervuiling voorkomt. PFAS-gehalten in het Bos zijn niet eenduidig te herleiden tot ‘Schiphol’. De verontreiniging met PFAS in het Bos wijkt ook niet significant af van de rest van Amsterdam (zie het antwoord op vraag 2). Het is niet uitgesloten dat Schiphol wel een bijdrage levert/heeft geleverd aan de PFAS die worden gemeten. Wat betreft de historische verontreiniging, anders dan PFAS, is het onwaarschijnlijk dat deze van Schiphol afkomt.

b) De ‘groene long’ van Amsterdam heeft ernstig te lijden onder oevers met vervuild slib, fietspaden van staalslakken, en PFAS. Net als in de rest van Amsterdam is er in het Bos sprake van vervuiling, ook in oevers en fietspaden. Op basis van de beschikbare onderzoeken en toetsing aan de geldende normen is er geen aanwijzing dat de het Bos ‘Ernstig lijdt’ onder verontreiniging. Daarom is er ook geen saneringsnoodzaak.

c) Sinds een incident met pfas-houdend bluswater op Schiphol in 2008, is de bodem en het water in het Amsterdamse bos vervuild. Het is niet uitgesloten dat het incident uit 2008 een bijdrage heeft geleverd aan de PFAS-gehalten in de omgeving. Er zijn echter geen meetgegevens van voor 2008. PFAS en aanverwante stoffen worden wereldwijd gebruikt sinds de jaren 50.

d) Wettelijk moet deze vervuiling worden schoongemaakt, maar dat is praktisch onmogelijk. Het artikel verwijst waarschijnlijk naar de zorgplicht die in 1987 is ingevoerd als onderdeel van de Wet Bodembescherming en welke bepaalt dat nieuwe bodemverontreiniging in principe moet worden verwijderd door de veroorzaker. Bij de handhaving van die verplichting moet echter wel rekening gehouden worden met de vraag of deze verplichting ook kan worden nageleefd en geëist. Daarbij spelen verschillende factoren zoals de risico's die een gevolg kunnen zijn van de ontstane verontreiniging, de koppeling van de verontreiniging aan een veroorzaker en de kosten van de sanering. Bovendien was bijvoorbeeld PFOS tot 2011 een toegestane stof in blusschuim. Het is inderdaad ook praktisch onmogelijk om deze vervuiling ongedaan te maken.

e) Het zit op zoveel plaatsen dat het waterschap zelfs tijdelijk is gestopt met baggeren ‘vanwege het risico van de noodzaak tot saneren’. De opmerking ‘vanwege het risico van de noodzaak van saneren’ moet gelezen worden in de juiste context. De opmerking stamt uit 2017, toen in heel Nederland grond- en baggerwerkzaamheden stil lagen vanwege onduidelijkheid over normering van PFAS. Inmiddels is er wel normering en is er bij de gemeten waarden geen noodzaak tot saneren.

f) De afgelopen acht jaar is er (vanwege e)) niet meer gebaggerd. Er is wel degelijk gebaggerd in het Amsterdamse Bos de afgelopen 8 jaar. Het Hoogheemraadschap van Rijnland, verantwoordelijk voor de waterkwaliteit van de primaire watergangen, baggert o.a.de kleine Poel. Het Amsterdamse Bos heeft de afgelopen jaren de secundaire watergangen aangepakt, o.a. de watergangen rond de geitenboerderij. Ook dit jaar wordt er gebaggerd. Vrijgekomen bagger wordt afgevoerd naar een erkende verwerker.

g) Schiphol, de onderhoudsdienst van de KLM en de brandweer lozen nog steeds pfashoudend water in de Amsterdamse Ringvaart. De Universiteit Utrecht heeft in opdracht van ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) onderzoek gedaan naar PFAS-bronnen in Nederland. In het onderzoek worden bedrijven genoemd die, als onderdeel van een vergunning, PFAS mogen lozen. Zolang PFAS niet verboden zijn kan een vergunning worden aangevraagd voor het, tot een bepaalde hoeveelheid, lozen van PFAS. De vergunningsaanvraag en de naleving daarvan wordt gecontroleerd door de vergunningverlenende instanties, in dit geval het Hoogheemraadschap van Rijnland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied.

h) Al bij een lage concentratie kunnen pfas risico’s vormen voor zowel mens als milieu. De

stoffen breken nauwelijks af, waardoor ze zich op lange termijn ophopen in water, bodem en levende organismen. Het is bekend dat PFAS risico’s kunnen vormen voor mens en milieu en dat ze zeer slecht afbreekbaar zijn. Echter, bij het afleiden van risicogrenzen voor PFAS door het RIVM is ook doorvergiftiging naar hogere organismen in beschouwing genomen. Het RIVM heeft waarden vastgesteld waarboven mogelijk sprake is van onaanvaardbare risico’s. Dat zijn de INEV’s (indicatief niveau ernstige verontreiniging) en deze waarden gelden zowel voor de mens als voor ecologie. Nergens in het Amsterdamse Bos worden deze INEV’s overschreden.

i) Het waterschap is druk bezig met de waterkwaliteit en die van de Poel is niet goed. Om de kwaliteit op te krikken, moet er gebaggerd worden. De waterkwaliteit van de Poel valt onder de verantwoordelijkheid van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Op dit moment voldoet de kwaliteit van het water nog niet aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water (KRW), dat geldt overigens voor het overgrote deel van het Nederlandse oppervlaktewater. De proef in de Kleine Poel moet aantonen of baggeren een geschikte oplossing is om de waterkwaliteit te verbeteren.

j) In de jaren zeventig en tachtig heeft Amsterdam diverse oevers in het bos opgehoogd met – wat later bleek – vervuild slib uit de Amsterdamse grachten. Als gevolg daarvan is de bodem nu nog steeds op diverse plaatsen verontreinigd. Vroeger is inderdaad (naar de huidige inzichten) verontreinigd ophoogmateriaal gebruikt in het Amsterdamse Bos en is de bodem daarom verontreinigd.

k) Sinds twee jaar ligt er ruim elf kilometer nieuw wandelpad gemaakt van staalslakken. Het gebruikte product Duomix bestaat voor 85% uit staalslakken.

l) Amsterdam laat in een reactie weten niet van plan te zijn om de elf kilometer te ontdoen van staalslakkorrels. Amsterdam doet op dit moment een onderzoek naar de effecten van de Duomix, waaronder uitspoeling van zware metalen naar bodem en grondwater. Op basis van de uitslag van de onderzoeken worden besluiten genomen.

m) Tijdens het baggeren van de grotere sloten en wateren in het Amsterdamse Bos, stuitten baggeraars van het waterschap continu op pfos. Als PFOS als parameter in een onderzoek wordt meegenomen, dan wordt dit vaak aangetroffen. PFOS kan inmiddels helaas worden gezien als een alomtegenwoordige stof, dus een stof die overal voorkomt. NB: Amsterdam zelf is verantwoordelijk voor het beheer van de secundaire watergangen. Alle bagger uit het Amsterdamse Bos wordt afgevoerd. Het Hoogheemraadschap van Rijnland is verantwoordelijk voor de waterkwaliteit van de primaire watergangen in en rond het Amsterdamse Bos.

n) Meerdere bodemonderzoeken tonen aan dat de oevers van de Ringvaart over een lengte van meerdere kilometers zwaar vervuild zijn. Zwaar vervuild is binnen het kader van de relevante regelgeving een ongedefinieerde term maar als deze suggestie wordt geïnterpreteerd als een overschrijding van de INEV’s voor PFAS, dan is geen sprake van een zware vervuiling.

o) Het Hoogheemraadschap van Rijnland laat weten dat er pfos is gevonden rond een groot waterspeelgebied waar ’s zomers veel kinderen spelen. Ook in en langs roeibaan de Bosbaan is het aangetroffen. Als PFOS als parameter in een onderzoek wordt meegenomen, dan wordt dit vaak aangetroffen. Echter, ook op deze locaties worden nergens de INEV’s voor PFAS overschreden.

p) Het stofje blijkt zich via de Ringvaart makkelijk via het water te hebben verspreid, kilometers diep het bos in. Op sommige plekken is de gevonden hoeveelheid zorgwekkend hoog. Zou de Nieuwe Meer een zwembad zijn, dan werd er acuut een zwemverbod ingesteld vanwege de gezondheidsrisico’s. Er is geen sprake van zorgwekkend hoge hoeveelheden. De vergelijking tussen een zwembad waarbij zwemwater via zuivering wordt gereguleerd en zwemwater in de openbare ruimte is niet realistisch. Met 122 ngPEQ/l (de hoogst gemeten waarde in 2024) blijft De Nieuwe Meer ruim onder de RIVM-advieswaarde van 280 ng PEQ/l.

q) Uit actuele data blijken alle grotere wateren van het Amsterdamse Bos een negatief oordeel te krijgen. FTM geeft niet aan om welke data dit gaat. Waarschijnlijk wordt een toetsing aan de KRWrichtlijnen bedoeld. Helaas voldoet het overgrote deel van het oppervlaktewater in Nederland niet aan de KRW-doelstellingen. Dat is zorgwekkend, en hierover is de gemeenteraad geïnformeerd via de beantwoording van de schriftelijke vragen van het lid Van Schagen inzake waterkwaliteit, gepubliceerd in de dagmail dd. 26 februari jl.

r) Daar komt nog bij dat het waterschap en de gemeente Amsterdam de pfos-verspreiding slechts gedeeltelijk in beeld hebben. De laatste onderzoeken stammen uit 2013 en 2016. Het onderzoek waar FTM dit in leest betreft een onderzoek naar de grondwaterstanden in het Amsterdamse Bos, dit in verband met eventuele klimaatadaptieve maatregelen. Sinds 2016 zijn PFAS in 19 bodemonderzoeken als parameter meegenomen.

s) Opmerkelijk genoeg deed Amsterdam afgelopen oktober tijdens een bodemonderzoek rond de Bosbaan, geen onderzoek naar pfas of pfos. Het aangehaalde onderzoek had tot doel het in beeld brengen van de kwaliteit van het op een pad aanwezige verhardingsmateriaal. Aangezien er geen bodem is onderzocht zijn PFAS niet meegenomen.

Tot zover de reactie van het college op de beweringen in het artikel.