Maak de haven Parijs-proof!

Initiatiefvoorstel

“Vaak moet er iets gebeuren voordat er iets gebeurt”
-Johan Cruijff

Inleiding
Om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad Celsius zijn enorme inspanningen nodig. Volgens het International Energy Agency (IEA) moeten duurzame investeringen stijgen tot 4.100 miljard euro. Het IEA geeft verder aan dat het nodig is om vanaf 2030 te stoppen met zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden. Ook moet er vanaf 2035 een verbod komen op auto’s met een verbrandingsmotor en in 2040 moeten de emissies van de luchtvaart zijn gehalveerd.^[1]

Fossiele brandstoffen zijn op dit moment een vitaal onderdeel van onze haveneconomie. De haven van Amsterdam is de vierde haven van West-Europa en de grootste benzinehaven ter wereld. Zeker de helft van alle kerosine bestemd voor Schiphol is afkomstig uit de Amsterdamse haven.^[2] Er zal een grote omslag moeten plaatsvinden binnen de haven om te zorgen dat Amsterdam kan bijdragen aan het realiseren van onze mondiale klimaatdoelen en niet langer afhankelijk is van de op- en overslag van fossiele brandstoffen

Amsterdam heeft zich gecommitteerd aan het klimaatakkoord van Parijs en de doelstelling om in 2050 95% CO2-reductie te reduceren ten opzichte van 1990. In de Routekaart Klimaatneutraal 2050 staat de doelstelling opgenomen: “Vanaf 2050 is de haven van Amsterdam een volledig duurzaam energie- en brand-stoffencluster met groene waterstof, biobrandstoffen en synthetische brandstoffen. We streven naar het uitfaseren van fossiele brandstoffen voor 2050”.

In het kader van het programma Verduurzaming Haven en Industrie, onderdeel van de Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal, is de gemeente met het Havenbedrijf overeengekomen dat het afbouwen en het gebruik van fossiele brand- en grondstoffen in de haven uiterlijk in 2050 zal zijn gerealiseerd. Concrete ambities hieromtrent zijn opgenomen in de Routekaart en bevestigd in de Gemeentelijk Visie Haven 2020-2040.

De gemeente ontplooit zelf geen noemenswaardige activiteiten waar grote hoeveelheden fossiele brandstof of CO2-uitstoot mee gemoeid zijn. Het zijn de bedrijven zelf die de overstap zullen (moeten) maken naar een fossielvrije onderneming. Als 100% aandeelhouder van het Havenbedrijf en als eigenaar van de grond waar deze bedrijven gevestigd zijn heeft de gemeente wel een belangrijke rol om deze transitie te versnellen en aan te jagen door scherpe afspraken te maken met het Havenbedrijf. Dit is tijdens vorige bestuursperiodes ook gebleken, zoals toen toenmalig wethouder Ollongren de afspraak maakte om in 2030 af te stappen van steenkool in de haven.^[3]

Huidige situatie
Wat betreft het gebruik van fossiele brandstoffen kan er onderscheid worden gemaakt tussen twee verschillende ondernemingen:

1. Ondernemingen die in hun primaire proces en gebouwverwarming afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Hier is sprake van directe uitstoot, hoofdzakelijk door het gebruik van aardgas.
2. Ondernemingen die fossiele brandstoffen zoals kolen, olie en aardgas (LNG) op- en overslaan. Hier is sprake van de op- en overslag van fossiele brandstoffen die elders worden verscheept en waarbij de uiteindelijke CO2-uitstoot grotendeels buiten de Amsterdamse haven plaatsvindt.

Dit initiatiefvoorstel richt zich op bedrijven uit categorie 2. De reden hiervoor is: bij categorie 2 gaat het over aanzienlijke grotere hoeveelheden brandstoffen. Vooral als het gaat om steenkool en aardolie. In de Amsterdamse haven is meer dan zes miljoen kubieke meter opslagcapaciteit beschikbaar voor olieproducten als benzine, diesel en kerosine. Luchthaven Schiphol ontvangt ongeveer de helft van de benodigde kerosine via een 16 kilometer lange ondergrondse pijpleiding die de luchthaven verbindt met het bedrijf Oiltanking Amsterdam. Amsterdam is daarmee verantwoordelijk voor het faciliteren van een belangrijk deel van de CO₂-uitstoot veroorzaakt door Schiphol.

Uitfaseren fossiele brandstof: theorie versus de praktijk
In de doelenboom van de begroting 2023 staat dat men de verduurzaming van de havenindustrie wil versnellen.^[4] Ten tijde van peiljaar 2020 is 40,5% van de totale omzet van het havenbedrijf gerelateerd aan fossiele brandstoffen. In de bijgevoegde prognose voor de komende jaren valt op te maken dat in 2026 dit aandeel is gekrompen tot 35% Dat is een jaarlijkse daling van 0,9%. Met de huidige snelheid is in 2050 het aandeel fossiel nog 13%.

Dit is zuiver theoretisch. Het is niet waarschijnlijk dat de daling van het aandeel fossiele brandstoffen zo soepel en gelijkmatig verloopt met als gevolg dat er elk jaar precies 0,9% vanaf gaat. Hoe dat in de praktijk gaat lopen, daar is nog veel onzekerheid over. Duidelijk is wel dat het huidige tempo waarin we fossiele brandstoffen uitfaseren te langzaam is om het klimaatdoel van 2050 te halen. Om in 2050 fossielvrij te zijn (in lijn met het akkoord van Parijs) moeten we jaarlijks 1,3% minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen in de haven. Hoe deze versnelling gerealiseerd moet worden is door de gemeente nog niet gekoppeld aan concrete plannen.

Het Oliebedrijf Evos - goed voor ongeveer de helft van de opslagcapaciteit van benzine in de haven - liet recent nog weten in Het Parool dat ze überhaupt niet weten of het gaat lukken om in 2050 te stoppen met de overslag van aardolie.^[5] Hieruit wordt duidelijk dat theorie en praktijk uiteen lopen. De klimaatambities voor de haven lijken nog niet geborgd in concreet beleid van alle fossiele bedrijven in de Haven.

De Rekenkamer Amsterdam oordeelde bovendien in een publicatie van november 2021^[6] dat er onvoldoende invulling is gegeven aan de klimaatambitie om het Havenbedrijf aan te zetten tot het schrijven van een plan. De plannen die zijn beschreven in de diverse documenten bieden geen concrete inzichten in hoe de haven de overslag van steenkool wil vervangen door andere activiteiten (in 2030). Hierover meldt de Rekenkamer:

“Ten derde is in het Strategisch Plan 2021-2025, van het havenbedrijf helemaal niet opgenomen dat alle steenkolenoverslag in 2030 is vervangen door andere activiteiten, noch dat de haven een plan maakt voor het vervangen van andere fossiele activiteiten in de haven. Het havenbedrijf geeft in plaats daarvan aan dat men streeft naar het uitfaseren van fossiele brandstoffen in 2050. Met betrekking tot het vervangen van steenkolenoverslag is in de strategie niets opgenomen. Men geeft enkel aan dat er in de komende jaren een verdere daling in kolenoverslag wordt voorzien. De ambtelijke organisatie geeft in de feitelijke reactie aan dat er niets expliciets is vermeld over het vervangen van steenkolenoverslag in het Strategisch Plan 2021-2025 omdat dit al in het voorgaande plan (2017-2021) was opgenomen. In het eerdere plan valt te lezen dat het Havenbedrijf zich voorbereidt op een scenario waarin de Amsterdamse haven in 2030 kolenvrij is. De status is echter nog ongewijzigd: de voorbereiding is nog niet opgevolgd door een (uitvoerings)plan. Uit het Strategisch Plan 2017-2021 blijkt tevens dat er één concrete maatregel is opgenomen om de steenkolenoverslag te remmen; namelijk de stopzetting van nieuwe kolen- en olieterminals in het havengebied.”

Over de uitfasering van aardolie heeft de Rekenkamer nog geen uitspraken gedaan.

Financiële risico’s
Carbon tracker heeft gewaarschuwd voor het bestaan van een "koolstofzeepbel" in de wereldeconomie. Dit betekent dat er een risico bestaat dat de aandelenkoersen van bedrijven in de fossiele brandstoffen-industrie te hoog worden gewaardeerd ten opzichte van hun werkelijke waarde, omdat ze afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen die op termijn minder relevant kunnen worden als gevolg van strengere regelgeving en de overstap naar schonere energiebronnen. Dit komt overeen met de ‘eis’ van het IEA die stelt dat er in 2030 gestopt moet worden met het zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden.

Het is dus van belang dat beleggers en bedrijven de risico's van een koolstofzeepbel inzien en serieus werk maken van de diversificatie en de overstap naar schone energie-technologieën en divestment uit fossiele brandstoffen. Zoals aangegeven is ruim 40% van de totale omzet van het Havenbedrijf gerelateerd aan fossiele brandstoffen. Als 100% aandeelhouder van de haven is er veel aan gelegen dat Amsterdam deze risico’s in kaart brengt en kan beheersen.

Naar aanleiding hiervan heeft de gemeenteraad in 2016 een motie aangenomen van de Partij voor de Dieren.^[7] In deze motie is het college verzocht:

• het Havenbedrijf te vragen om een uitwerking te geven van verschillende scenario's waarin fossiele brandstoffen in de haven worden afgebouwd In deze scenario's aandacht te vragen voor verdwijnende en opkomende werkgelegenheid en de wijze van grondgebruik;

• deze scenario's terug te koppelen aan de gemeenteraad vóór 1 september 2016 en te laten integreren in het nieuwe Strategisch Plan van het Havenbedrijf Amsterdam N.V

Deze motie is afgedaan in de Havenvisie 2017 – 2021:

"STRESSTEST:

In de aanloop naar dit strategisch plan heeft het Havenbedrijf Amsterdam een aantal scenario’s opgesteld en een stresstest uitgevoerd. (...) Doel van deze exercities was om enerzijds de strategische robuustheid van de te maken keuzes te toetsen en anderzijds de financiële weerbaarheid van het havenbedrijf te testen. (...) Deze stresstest is door extern adviseur Deloitte uitgevoerd en gevalideerd(...)”

Bij navraag bij het Havenbedrijf blijkt dat de uitkomsten van de stresstesten niet kunnen worden gepubliceerd omdat ze een vertrouwelijke status hebben. Reden van die status is dat het document geladen is met bedrijfs-, klant- en commercieel vertrouwelijke informatie. Het document heeft destijds als vertrouwelijk stuk ter inzage gelegen bij de griffie en is in een eveneens vertrouwelijke (en dus ook besloten) sessie technisch toegelicht aan de raad.

Probleemstelling
Het probleem van de huidige stand van zaken is als volgt samen te vatten:

1. Het geprognosticeerde tempo waarin de gemeente af wil stappen van fossiele brandstoffen is te langzaam en niet in lijn met de doelstelling om 2050 fossielvrij te zijn;
2. Het is niet duidelijk in hoeverre fossiele bedrijven in de haven ook echt gecommitteerd zijn aan fossielvrij in 2050, want er is geen concreet beeld van hoe en welke fossiele ladingen worden vervangen met alternatieve grondstoffen binnen het benodigde tijdsbestek;
3. Het ontbreekt aan concrete tussendoelen en heldere tijdspaden om tussentijds te evalueren of de doelstelling fossielvrij in 2050 gehaald kan worden;
4. Er is geen openbare informatie beschikbaar om te beoordelen of er genoeg gedaan wordt om het gevaar van de koolstofzeepbel te mitigeren.

Voorgestelde oplossing

Elke 4 jaar maakt de haven een strategisch plan, waar ook duurzaamheidsdoelen in mee worden genomen. Tijdens de raadscommissie FKD van 19 januari 2023 heeft Havenwethouder van Buuren aangegeven dat zij wil meedenken over hoe we kunnen toewerken naar ‘scherpere doelstellingen’ voor fossiele bedrijven in de haven, en dit mee te nemen in het nieuwe strategische plan voor het Havenbedrijf, en aan te dringen op realistische doelen en afspraken die in lijn zijn met de prognoses van het Internationaal Energie Agentschap.^[8] Het college kan dit Strategische Plan als aanleiding gebruiken om de fossiele bedrijven in de haven uit te dagen om meer concreet te worden in hun transitie naar duurzame activiteiten.

De fractie van de Partij voor de Dieren Amsterdam stelt voor dat havenbedrijven die sterk afhankelijk zijn van fossiele ladingen zo snel mogelijk een “Transitiepad Parijs-proof” moeten aanleveren waarin ze aangeven:

1. Hoe en wanneer ze hun huidige manier van werken in lijn gaan brengen met Parijs en de inzichten van het IEA;
2. In welke mate ze verwachten in 2030 en 2040 nog afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen;
3. Wat dit voor impact heeft op het ruimte- en grondstoffengebruik binnen de haven.

Voorstel
Verzoekt het college van burgemeester en wethouders:

1. om samenhangend met de Havenstrategie een 'transitieplan “Parijs-proof” ' te ontwikkelen, waarbij de (energie)transitieplannen van de fossiele bedrijven in de haven inzichtelijk worden gemaakt;
   
2. in dit transitieplan op te nemen in hoeverre deze bedrijven in 2030 en 2040 nog economisch afhankelijk zijn van de op- en overslag van fossiele brandstoffen en welke ruimtelijke impact dit heeft;
   
3. dit actieplan te delen met de gemeenteraad.

^[1] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/iea-oliemaatschappijen-moeten-nu-volledig-stoppen-met-investeren-in-nieuwe-olie-en-gasvelden~ba301c064/
^[2] https://www.portofamsterdam.com/nl/business/ladingstromen/natte-bulk/kerosine
^[3] http://www.amsterdamfossielvrij.nl/fv/adam/kolenvrije-amsterdamse-haven-is-internationaal-marktsignaal/
^[4] Doelenboom begroting 2023 - Activiteit 3.1.4.2
^[5]https://www.parool.nl/amsterdam/amsterdamse-benzinehaven-bereidt-zich-voor-op-de-toekomst-de-energietransitie-gebeurt-niet-door-een-start-up-op-de-zuidas-maar-door-dit-soort-bedrijven~b7c4ee67/
^[6] https://publicaties.rekenkamer.amsterdam.nl/uitvoering-ambities-coalitieakkoord-2018-2022haven-circulaire-economie-en-afval/
^[7] https://amsterdam.raadsinformatie.nl/document/4440294/1#
^[8] https://amsterdam.raadsinformatie.nl/vergadering/1067238#ai_7300224 (minuut 2:06:30 t/m 2:18:15)