Schrif­te­lijke vragen inzake urban heat island effect

Indiendatum: jul. 2011
Antwoorddatum: 19 sep. 2011

Inleiding.

Het wordt steeds warmer in de steden. Door de dichte bebouwing en het weinige groen wordt de warmte lang vastgehouden. Dat was op 12 juli 2011 te lezen in De Volkskrant. Op een hete, windstille dag is het in Rotterdam zo’n 8 graden warmer dan in de groene omgeving van deze stad. De sterftecijfers schieten omhoog bij hoge temperaturen, met name onder ouderen. Airconditioning is niet wenselijk vanwege het extra energieverbruik en opwarming van de buitenlucht, wat ongunstig is voor de milieuambities van een stad.

De gemeente Amsterdam wil bouwen, maar niet buiten de bestaande grenzen van bebouwing. De Partij voor de Dieren vindt het een hele goede zaak dat de groene scheggen worden beschermd tegen bouw. Maar meer verharding betekent ook hogere temperaturen en een groter urban heat island effect. In het artikel uit de Volkskrant worden aanplanting van groen, groene daken en groene gevels genoemd als maatregelen die een stad kan treffen om het urban heat island effect te beperken. Een boom staat gelijk aan tien airco’s.

In het artikel van Het Parool van 19 juli 2011, getiteld: ‘Bomenparadijs ondanks tramrails en uitlaatgas’ was te lezen dat er ruim een miljoen bomen in Amsterdam staan. In vergelijking met andere grote steden is de oppervlakte van groen binnen de stad zelf echter beperkt.

Gezien het vorenstaande heeft vragensteller op 27 juli 2011, namens de fractie van de Partij voor de Dieren, op grond van artikel 45 van het Reglement van orde voor de raad van Amsterdam, de volgende schriftelijke vragen tot het college van burgemeester en wethouders gericht:

1. Is de wethouder bekend met vorengemeld artikel in De Volkskrant?

Antwoord:
Ja.
2. Beschikt de wethouder over gegevens omtrent de mate waarin het urban heat island effect aanwezig is in Amsterdam? Zoja, in hoeverre is er in Amsterdam sprake van een urban heat island effect en op welke punten en onder welke omstandigheden loopt de temperatuur het meest op? Zo nee, ligt een dergelijk onderzoek als in Rotterdam ook in de planning om te worden uitgevoerd in Amsterdam? En zo ja, wanneer zullen naar verwachting de resultaten bekend worden gemaakt?

Antwoord:
Nee, we hebben geen specifieke gegevens voor Amsterdam. Niettemin mag op basis van uitgevoerde onderzoeken in andere grote steden in Nederland zoals Rotterdam, Arnhem en Nijmegen de veronderstelling worden uitgesproken dat de situatie in Amsterdam redelijk vergelijkbaar is met die in andere steden. Dat geldt met name voor die delen van de stad gelegen binnen de ring A10. De gevolgen van de onmiskenbaar ingezette klimaatverandering uit zich in wateroverlast, hitte en droogte. Aanpassing van de ruimtelijke inrichting, openbare ruimte, het watersysteem en van woningen en gebouwen is noodzakelijk om de stad op termijn leefbaar te houden en maatschappelijke ontwrichting en ongemak te voorkomen. Het vraagstuk van hitte is daarom ook expliciet geagendeerd in de structuurvisie van Amsterdam en wordt ondermeer nader uitgewerkt in het programma “Amsterdam Waterbestendig”.

Naast de invloed van groen en water is ook de wijze van bouwen en de stedenbouwkundige inrichting (kleur daken, oriëntatie gebouwen, open of gesloten bouwblokken, aanwezigheid van open ruimte en water, en de inrichting hiervan) van invloed op de verhitting van de stad.

In 2011 en 2012 wordt het vraagstuk van hitte in Amsterdam nader in kaart gebracht. Het is een van de speerpunten in het (rijks-) Deltaprogramma ‘Nieuwbouw en Herstructurering’ waarin de gemeente Amsterdam participeert.

Daarnaast neemt Amsterdam deel aan het landelijke vierjarige onderzoeks-programma Climate Proof Cities. Centrale vraag in dit onderzoeksprogramma: hoe maken we steden klimaatbestendig oftewel climate proof? Dit onderzoeks-programma biedt een goede mogelijkheid om de belangrijkste aspecten van klimaatadapatie in steden op een systematische manier te onderzoeken. Een van de thema’s waarover we meer willen weten is de hitteproblematiek in relatie tot zowel gezondheidsrisico’s en welbevinden als de relatie met de steden-bouwkundige inrichting. Met dit inzicht kunnen we beter vaststellen welke maatregelen we kunnen nemen om de kwetsbaarheid van het stedelijk systeem (fysieke leefomgeving) voor klimaatverandering te verminderen.

3. Beschikt de wethouder over cijfers van het aantal overlijdensgevallen als gevolg van extreme hitte in Amsterdam?

Antwoord:
Wij hebben geen specifieke cijfers voor Amsterdam. Het hitte effect hangt sterk af van de ruimtelijke opbouw van de stad, en regionale factoren zoals de ligging bij zee en het IJsselmeer. De groene scheggen en het vele groen en water in de stad zouden hier gunstig voor kunnen uitpakken. De toegankelijkheid van dit groen en water tijdens warme dagen kan het probleem verzachten. Daarmee is een vergelijking van Amsterdam met andere steden zoals Rotterdam niet zonder meer te maken.

Uit onderzoekgegevens van de hoogleraar Hein Daanen, verbonden aan TNO en de VU, blijkt dat de optimale temperatuur bij klimaatgerelateerde sterfte ligt bij 16,5° Celsius. Temperatuurgerelateerde sterfte bij toenemende warmte/hitte treedt voornamelijk op bij ouderen > 75 jaar. Sterfte tijdens hittegolven neemt met 12% toe, dit is landelijk 40 doden per dag extra. De schatting is dat bij de hittegolf begin juli 2010 landelijk hierdoor 500 extra sterfgevallen in Nederland optraden.

Momenteel werken de diensten Ruimtelijke Ordening en Milieu en Bouwtoezicht met ondersteuning van het stadsdeel Nieuw West (en mogelijk ook nog andere stadsdelen) aan een notitie voor het bestuur over nut en noodzaak van het maken van een hitte(effect)kaart. Daarbij wordt ook de GGD betrokken.

4. Bomen hebben een positieve invloed op het urban-heat-island-effect. Een boom staat gelijk aan tien airco’s. Amsterdam telt ruim een miljoen bomen. Is het de wethouder bekend hoeveel bomen er in de bebouwde delen van de stad staan/wat de dichtheid van bomen is in verschillende stadsdelen?

Antwoord:
In de openbare ruimte staan langs lanen en straten 350.000 bomen, dit is exclusief parken, sportvelden, begraafplaatsen etc. In totaal telt Amsterdam ongeveer 1 miljoen bomen in zowel de openbare ruimte als op privé terrein. Ter vergelijking: Parijs heeft 90.000 bomen en Rotterdam telt 550.000 bomen in de openbare ruimte. Het aantal bomen per stadsdeel en ook de dichtheid is niet bekend bij de DRO. Het is aan de stadsdelen om dit al dan niet bij te houden.

5. Maken bomen onderdeel uit van het klimaatbeleid in Amsterdam? Is de hoofdbomenstructuur opgenomen in het klimaatbeleid? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat zijn de concrete plannen of doelstellingen voor de aanplant van meer bomen met als doel het klimaat gunstig te beïnvloeden en op welke manier wordt over de uitvoer van deze plannen gerapporteerd?

Antwoord:
Bomen maken nog geen onderdeel uit van het klimaatbeleid. Dit geldt evenzeer de hoofdbomenstructuur. Wel zijn wij van mening dat bomen en groen bewuster als maatregel kunnen worden ingezet in het kader van klimaatadaptatie.

In de Structuurvisie 2040 staat onder het thema ‘watertekort’ (blz. 145) vermeld dat de hitteproblematiek ook consequenties heeft voor de parken, en groengebieden en water in de stad en dat de vraag van stadsbewoners naar verkoeling zal toenemen. Om deze problemen het hoofd te bieden zal Amsterdam ook hierbij inzetten op klimaatadaptatie. Daarnaast wordt in het hoofdstuk ‘Groen en water’ geconstateerd dat de hoofdgroenstructuur en het vele water onder meer een onmisbare functie vervult voor verbetering leefklimaat, verbetering luchtkwaliteit en hittedemping. Dat volwassen bomen daarin een positieve rol spelen en dan met name in een groepsstructuur als stadspark, begraafplaats en als straatstoffering, is ons vanzelfsprekend bekend.

Hiervoor is wel meer onderzoek en statistische onderbouwing nodig met hittekaarten, metingen en dergelijke. Dit geldt ook voor het bepalen van situaties waarin de aanplant van (meer) bomen in een maximaal klimaateffect sorteert. Dat onderzoek gebeurt onder meer in het al genoemde Climate Proof Cities-programma. In het kader (van de uitvoering) van het klimaatadaptatie-beleid zullen wij u van de voortgang en resultaten in kennis stellen.

Amsterdam heeft een lange traditie in het planten en onderhouden van bomen. Dit is terug te zien in het aantal bomen in de stad. De gemeente zorgt ook goed voor haar bomen door groeiruimte voor te schrijven zodat bomen tot volle wasdom kunnen komen. Daarbij hanteert de gemeente een strenge herplantplicht; voor gekapte bomen dienen bomen van vergelijkbare dikte teruggeplant te worden.

Daarnaast stimuleren we als centrale stad via de subsidieregeling ‘groene daken en muren’ de aanleg van groene daken op bestaande gebouwen of van verticaal groen. Zoals bekend zorgen groene daken voor een langere levensduur van het dak, isoleert het de woning vooral tegen zomerhitte, houdt het water langer vast, verbetert de leefkwaliteit door opname van CO2 en afvang van fijn stof en heeft het een positief effect op de biodiversiteit. En het is fraaier om tegen of op een groen dak te kijken dan een zwart bitumen dak. In de meeste stadsdelen is een vergelijkbare subsidieregeling van kracht of is een dergelijke regeling in voorbereiding.