Oh Amsterdam wat ben je schoon

Inleiding
Het is een doorn in het oog van heel veel Amsterdammers; afval op straat. Opengereten vuilniszakken met rondscharrelende dieren ertussen. Zwerfafval dat door de hele stad waait, grofvuil wat dagen op de hoek van de straat ligt en overvolle containers met ernaast geplaatste vuilniszakken. Iedere bewoner en bezoeker van de stad krijgt ermee te maken, en iedereen heeft er een mening over. Waar de één vindt dat de gemeente hier volledig verantwoordelijk voor is, zien anderen juist de Amsterdammer zelf als boosdoener.

Zeker is dat we een afvalprobleem hebben. Zakken blijven te lang liggen, op meldingen kan niet snel genoeg worden gereageerd, en tegelijkertijd zijn er ook bewoners en bedrijven die het niet al te nauw nemen met de afspraken. De gevolgen zijn duidelijk en ernstig. Zwerfafval vervuilt straten en parken en opengescheurde vuilniszakken dienen als fastfoodrestaurant voor meeuwen, duiven en ratten. Als gevolg ervaren bewoners (ernstige) overlast in hun leefomgeving. Het aantal meldingen over zwerfafval en volle vuilnisbakken blijft toenemen. Onlangs werd hier nog uiting aan gegeven door een ingezonden brief in het Parool. De briefschrijvers stelden te leven op een vuilnisbelt en verklaarden Amsterdam als één van de smerigste steden van de wereld. Ook Zuidoost kwam in het nieuws met grote overlast door afval. De omgeving rondom Amsterdamse Poort is vervuild. Containers rondom de wijken blijven openstaan, het zwerfafval wordt onvoldoende opgeruimd en op sommige plekken ontbreken zelfs broodnodige afvalcontainers.

Tijd voor een echt afvaloffensief
Natuurlijk gebeurt er wel al een en ander om de afvalproblemen onder controle te krijgen. Het Burgerberaad kwam met een aantal mooie adviezen zoals een mini-milieustraat in de wijk, het gebruik van parkeerscanauto’s om de problemen goed in kaart te brengen en ondernemers verantwoordelijk te maken voor het zwerfaval binnen een straal van 100 meter rondom de voordeur, iets wat de Partij voor de Dieren al eerder voorstelde uit te breiden tot 150 meter. En het voorstel voor een publiekscampagne sluit fantastisch aan op één van onze actiepunten in dit voorstel. Verder werd al eind 2022 ons initiatiefvoorstel ‘De vervuiler verantwoordelijk’ aangenomen, waarbij we de wethouder vroegen om afspraken te maken met zwerfafval veroorzakende bedrijven in de stad, zoals fastfoodketens, horeca en supermarkten. Ook heeft de wethouder recent een aantal extra maatregelen aangekondigd zoals meer handhaving en het verhogen van de inzamelfrequentie. Toch denken we dat er meer nodig is.

Wat ons betreft is het tijd om het afvalprobleem als urgent te verklaren en een groot afvaloffensief te starten. Want met elkaar concluderen dat het beter moet is prima. Maar nu is het tijd om het probleem grondig aan te pakken, met elkaar. Dit betekent een mentaliteitsverandering voor diegenen die zich daartoe geroepen moeten voelen, een gemeente die doet wat het belooft en de problemen aanpakt. Het betekent een collectief verantwoordelijkheidsgevoel voor een schone stad gevoeld door iedere bewoner, toerist, ondernemer en iedereen die verder maar onze mooie stad bezoekt.

Actieplan Oh Amsterdam wat ben je schoon
De Partij voor de Dieren wil met dit actieplan iedereen betrekken bij het schoonhouden van de stad en dit doen op een leuke en positieve manier waarbij iedereen mee mag, en kan, doen. Ons actieplan bestaat uit 10 punten die samen moeten bijdragen aan minder zwerfaval, minder bijplaatsingen, het vergroten van een collectief verantwoordelijkheidsgevoel en mentaliteitsverandering. Daarnaast willen we de gemeente uitdagen om verder te kijken dan alleen onze eigen stadsgrenzen, daarnaast kennis op te halen bij mensen met de praktische kennis en ervaring van de straat én flexibeler te zijn met de inzet van handhaving en afval & reiniging zodat sneller gereageerd kan worden bij overlast.

Met alles als doel dat op de 750ste verjaardag (27 oktober 2025) van ons mooie Mokum de stad brandschoon is. Daarnaast gaan we ervan uit dat door dit offensief, door een jaar lang vol de aandacht voor het schoonhouden van Amsterdam te hebben, ook na deze verjaardag de stad beduidend schoner zal blijven.

• SOS-meldingen en handhaving

Om bijplaatsingen, zwerfafval en volle bakken met de daarbij behorende overlast tegen te gaan is het van wezenlijk belang dat vuilnis niet te lang op straat ligt. Daarom reserveren zowel de directie Afval & Grondstoffen als directie Handhaving, Toezicht en Openbare Ruimte een aantal medewerkers die elke dag direct kunnen reageren op binnenkomende meldingen. Er wordt voldoende capaciteit gereserveerd voor ieder stadsdeel, hierbij uitgaande van data over klachten uit het verleden, zodat iedere melding direct dezelfde dag wordt opgepakt en opgelost. Ook onze motie Amsterdam Super Snel Schoon waarbij we de wethouder vroegen om met stints snel op meldingen af te gaan kan hieraan bijdragen.

In de raadsinformatiebrief ‘Aanvullende zomeraanpak afval en reiniging’, schrijft de gemeente met de stadsdelen te onderzoeken “of er capaciteit vrijgemaakt kan worden om op de 25-meter-verplichting te handhaven”. De Partij voor de Dieren is van mening dat deze capaciteit allang vrijgemaakt had moeten worden. Al in het initiatiefvoorstel ‘de vervuiler verantwoordelijk’, aangenomen eind 2022 verzochten wij al om de inzet op de 25-meterregel te intensiveren, en ook daarna hebben we er meerdere keren om gevraagd. Duidelijk is dat sindsdien de situatie niet verbeterd is: er ligt nog steeds overal zwerfafval in de omgeving rondom horeca, fastfoodketens en supermarkten. Daarom verzoeken we nu, net als de leden van het burgerberaad, om zo snel mogelijk te gaan handhaven op de 25-meterregel zodat vervuilers nu eindelijk verantwoordelijk worden gehouden voor de troep die ze veroorzaken, en gaan bijdragen aan het schoonhouden van de stad. De Partij voor de Dieren is op de hoogte van de problemen rondom capaciteit; toch dagen we de gemeente uit om met creatieve oplossingen te komen.

Alle gemeenteambtenaren die op straat werken (zoals bijvoorbeeld BOA’s) krijgen een sleutel voor de afvalcontainers zodat ze vuilniszakken of papier dat blokkeert ‘een zetje’ kunnen geven en zodat ze eventueel openstaande containers kunnen sluiten.

• Leren van andere steden
  

Niet elke grote stad heeft dezelfde afvalproblematiek als in Amsterdam. De wethouder gaat op bezoek bij andere grote steden en onderzoekt wat ze daar anders doen en welke oplossingen eventueel meegenomen kunnen worden naar Amsterdam. Deze best practices worden gerapporteerd aan de raad met daarbij een plan hoe deze manier van werken en oplossingen geïmplementeerd kunnen worden in de eigen gemeente.

• Haal de kennis van de straat

De mensen die dagelijks onze straten schoonhouden hebben een schat aan kennis, en het is zonde dit niet te gebruiken. De wethouder houdt een groot en gedegen onderzoek binnen de directie Afval & Grondstoffen, waarbij de kernvraag is; wat denk jij dat er beter kan? Dit onderzoek wordt gehouden onder de medewerkers die in de uitvoering werken, wordt gepresenteerd aan de raad en de wethouder neemt de aanbevelingen over die bijdragen aan een schonere stad.

• Evenementen, festivals en markten vegen hun straatje schoon

De wethouder gaat met organisatoren van evenementen en festivals in gesprek over hoe ze kunnen bijdragen aan een schone stad, los van de verantwoordelijkheden die ze reeds hebben rondom het eigen evenement/festival. Zo zien we bijvoorbeeld dat tijdens en na Koningsdag de straten van en naar het Centraal Station bezaaid zijn met rommel van bezoekers aan de grote feesten. Met de evenementenbranche wordt overlegd over wat zij bij kunnen dragen aan het schoonmaken, bijvoorbeeld door het inzetten van eigen medewerkers. Marktondernemers worden bekend gemaakt met de 25-meterregel en gevraagd proactief bij te dragen aan het schoonhouden van de omgeving rondom hun kraam.

• Toeristen worden beloond bij goed gedrag

Ook toeristen leveren een bijdrage aan zwerfafval en volle vuilnisbakken. Daarom is het goed als ook zij bekend worden gemaakt met de uitdaging die we hebben en een bijdrage kunnen leveren. In ruil voor een paar uur zwerfafval ruimen op straat, of meedoen aan een sup clean-up krijgen ze bijvoorbeeld een gratis drankje of toegang tot een museum. Via de gemeentelijke communicatiekanalen worden toeristen op de hoogte gebracht van deze actie. De gratis tickets, drankjes en andere beloningen worden aangeboden door ondernemers, winkeliers, horeca en musea. De wethouder gaat met al deze groepen in gesprek en verzoekt allen aan te sluiten bij de plannen en (onder andere) op deze manier een bijdrage te leveren.

• Scholen en sportclubs

Scholen ontvangen al lespakketten om kinderen bewust te maken van afvalscheiding. Dit soort materialen zijn er ook gericht op zwerfafval. Daarom krijgen scholen ook een informatiepakket met lesmateriaal gericht op de problemen rond zwerfafval en hoe ze kunnen bijdragen aan de oplossing. Ook worden er vuilniszakken en grijpers beschikbaar gesteld vanuit de gemeente zodat scholen het eigen schoolplein en de omgeving rondom school helpen schoonhouden.

De gemeente schrijft een wedstrijd uit waarbij op zoek wordt gegaan naar ‘de schoonste school van Mokum. Scholen kunnen laten zien wat ze hebben gedaan aan het verminderen van (zwerf-)afval in de eigen omgeving en natuurlijk stelt de gemeente een leuke beloning in het vooruitzicht. Ook hier vraagt de wethouder ondernemers zich aan te sluiten bij de plannen. Ondernemers zoals supermarkten, musea of andere organisaties met een aanbod voor kinderen/ jongvolwassenen in de stad worden gevraagd een beloning beschikbaar te stellen.

Ook sportclubs doen net als de scholen mee aan het schoonhouden van de omgeving op en rondom de club en kunnen een mooie beloning verdienen als ‘de schoonste club van 020’.

• Wijkgerichte benadering
  

Om het schoonhouden van de straat verder te motiveren onder Amsterdammers worden er niet alleen in elk stadsdeel, maar ook specifiek in iedere wijk plannen gemaakt voor en door bewoners, eventueel in samenwerking met de omgevingsmanager. De gemeente stelt materialen beschikbaar om zwerfaval te rapen, en vrijwilligers die dit willen doen ontvangen een cadeaubon (beschikbaar gesteld door winkeliers, horeca en andere lokale ondernemers uit de buurt) die ze kunnen uitgeven aan winkels en horeca in hun eigen wijk. Nieuwe bewoners krijgen daarnaast standaard een welkomstpakket met informatie over de Amsterdamse afvalregels en hoe te helpen om de buitenruimte schoon te houden.

Net als scholen en sportclubs maken wijken de kans om ‘de schoonste wijk van Amsterdam’ te worden. De beloning is een feest in de eigen buurt, waarbij lokale ondernemers een bijdrage kunnen leveren aan de festiviteiten.

Om meer containeradoptanten te werven wordt er ook aan bedrijven gevraagd of ze adoptant willen worden. Met een speciale sticker op het raam wordt dit duidelijk zodat bij vastzittende vuilniszakken en papier wijkgenoten kunnen aankloppen voor hulp. (Ook containeradoptanten hebben een sleutel om de bakken open te maken. Dus hoe meer adoptanten, hoe meer mogelijkheden om verstoppingen te verhelpen en om openstaande deuren dicht te draaien).

• Winkeliers en horeca

Winkeliers en horeca worden actief betrokken bij het actieplan ‘Oh Amsterdam wat ben je schoon’. Er wordt gewezen op de mogelijkheden die ze hebben om bij te dragen aan een schone stad. Zo kunnen ze bijvoorbeeld cadeaubonnen of beloningen beschikbaar stellen voor de toeristen die bijdragen aan een schone stad, en/ of aan de vrijwilligers die afval rapen in hun wijk. Daarnaast hebben ze de mogelijkheid om containeradoptant te worden en de eigen omgeving schoon te houden.

In iedere wijk zijn meerdere winkeliers, horecabedrijven en andere lokale ondernemers die zich hebben aangesloten. Natuurlijk worden deze deelnemers beloond met een mooie plek op de website die dit actieplan draagt. Met een sticker die ze op het raam kunnen plakken geven ze aan supporter van een schoon Amsterdam te zijn. Ook het idee “de schoonste winkelstraat van Amsterdam” zoals voorgesteld in het Burgerberaad schone stad sluit hier mooi bij aan.

• Iedereen doet mee

Zoals terugkomend in de eerdere punten zien we een grote rol voor bedrijven, winkeliers, horeca en andere organisaties in de stad. Omdat het belangrijk is dat iedereen zich eigenaar voelt van het probleem. Door het ontwikkelen van promotiemateriaal, zoals een raamsticker kan iedereen die dat wil zich duidelijk zichtbaar supporter verklaren van een schoon Amsterdam. Het doel is om het bewustzijn te vergroten van de verantwoordelijkheid die iedereen heeft, en dat de oplossing niet alleen bij de directie Afval & Grondstoffen zit. De gemeente vervult hier de rol van aanjager, bijvoorbeeld via de BIZ’zen, en vraagt organisaties naar hoe ze kunnen bijdragen. Niet alleen met het beschikbaar stellen van de beloningen zoals hiervoor beschreven, maar ook kan worden gedacht aan zwerfafvalrapen. En wellicht ziet men ook kansen om anders om te gaan met (bedrijfs-)afval om zo de overlast op straat te verminderen.

• Campagnetijd!

Om alle voorgaande punten tot een succes te maken is het essentieel dat de hele stad en iedereen die het aangaat op de hoogte is van de plannen. Dit betekent dat er een campagne moet worden opgezet die de urgentie benadrukt en oproept tot een collectieve verantwoordelijkheid waarbij de hele stad wordt aangesproken. Zowel op social media, in wijkkranten en buurthuizen, de website, nieuwsbrieven voor bewoners en ondernemers, op alle mogelijke manieren wordt aandacht besteed aan het afvaloffensief. Ook Amsterdam & Partners speelt een rol in de communicatie en helpen mee om het actiejaar te promoten. Voor (internationale) toeristen wordt een apart communicatieplan opgesteld, eventueel ook met behulp van Amsterdam & Partners.

Binnen de gemeente wordt capaciteit vrijgemaakt om goedwillende en enthousiaste Amsterdammers direct te woord te staan wanneer ze willen meedoen, en op een speciale actiewebsite kan men alle informatie terugvinden. Dit is tevens de plek waar scholen, sportclubs en wijken hun inspanningen laten zien en waar deelnemende bedrijven en organisaties in het zonnetje worden gezet.

Tot slot
De Partij voor de Dieren denkt met dit actieplan niet alleen een schone stad te hebben op de verjaardag van Amsterdam. We denken ook dat we op deze manier, door een jaar lang volle aandacht te hebben voor dit onderwerp en de urgentie ervan te blijven benadrukken, er ook een na-effect zal zijn. De meeste Amsterdammers zullen zich prettiger voelen in hun straat en wijk en de vele ontstane initiatieven kunnen ook na dit actiejaar blijvend onderdeel van de aanpak tegen zwerfafval worden.

We gaan ervan uit dat met de uitvoering van dit plan het bewustzijn rondom het eigen gedrag, en het effect daarvan op de eigen omgeving, een langdurige gedragsverandering teweeg kan brengen. Daarnaast geloven we dat de wethouder door het ophalen van kennis in andere steden, en bij de mensen die dagelijks het werk verrichten op de straten, tot nieuwe en efficiëntere plannen zal komen die ook bijdragen aan een schone stad.

Zodat we in oktober 2025 Amsterdam kunnen uitroepen tot de schoonste stad van de wereld.