Stop Reclame die bijdraagt aan de Klimaat­crisis

De gemeenteraad van Amsterdam besluit

1. In te stemmen met genoemd initiatiefvoorstel

2. het college van burgemeester en wethouders te verzoeken:
1) In de APV aan artikel 4.10.3 "Reclame is niet toelaatbaar als deze naar het oordeel van het
college:" toe te voegen:
d. promotionele doeleinden heeft voor of door bedrijven in de kolen, olie- en gassector en
luchtvaartsector en/of voor producten en diensten waarbij fossiele brandstoffen gebruikt
worden, zoals vliegvakanties (inclusief pakketreizen waar een vliegticket deel van uitmaakt),
vliegtickets, grijze stroomcontracten, gascontracten, cruisereizen of voertuigen met een fos-
siele of hybride verbrandingsmotor;
e. promotionele doeleinden heeft voor voedselproducten van dierlijke herkomst.
Deze wijzigingen in te laten gaan per 1 oktober 2024 waarbij voor lopende contracten, voor zover nodig, een overgangstermijn van 15 maanden, tot 1 januari 2026, wordt gehanteerd.

3. Te onderzoeken of en zo ja, met wat voor definitie, ook een verbod op reclame voor fast-fashion (een industrie met zeer hoge klimaatvoetafdruk) kan worden opgenomen in deze APV-wijziging.

Initiatiefvoorstel

Introductie

Wereldwijd bevinden we ons in een klimaatcrisis. De Aarde is zodanig onnatuurlijk aan het opwarmen dat dit catastrofale gevolgen heeft voor onze samenleving en de natuur: hittegolven, droogte, bosbranden, tekort aan drinkwater, mislukte oogsten, stormen, overstromingen… in veel landen gaat het om leven of dood. Ook in Amsterdam krijgen we in steeds grotere mate te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Het is geen kwestie meer van óf maar van wannéér de volgende extreem hete en droge zomer voor de deur staat met ongezond hete pleinen, verpieterde parken en verergerde luchtvervuiling op straat.

De noodzaak om in actie te komen voor een leefbare toekomst is groot. Het voltallige College van B&W omschrijft deze urgentie, alle opgaven en de uitdagingen in het visiedocument ‘Onze Stad van Morgen -duurzame toekomst gemeente Amsterdam’. Hierin wordt de toewijding vastgelegd om ‘alles op alles te zetten’ om klimaatverandering tegen te gaan. De stad ondergaat drie transities: naar duurzame energie, naar een circulaire economie en naar een groene, gezonde stad.

Een belangrijk onderdeel van de aanpak is het verminderen van de CO2-uitstoot. Het streven is om 60% minder uit te stoten in 2030 ten opzichte van 1990 en om in 2050 helemaal geen uitstoot meer te veroorzaken. Daarvoor zijn er bijvoorbeeld plannen om in de stad uiteindelijk helemaal geen verkeer toe te staan dat rijdt op verbrandingsmotoren met fossiele brandstoffen. Behalve schadelijk voor het klimaat, zijn de emissies die vrijkomen ook schadelijk voor de gezondheid; aanpak van luchtvervuiling leidt tot verbetering van de gezondheid van Amsterdammers waardoor ze een jaar langer én in betere gezondheid leven.

Binnen de aanpak is ook één van de prioriteiten te komen tot duurzamere consumptie en productie van voedsel, met een aanpak die uiteen is gezet in de ‘Uitvoeringsagenda Voedselstrategie 2023-2026 "Hoe voeden we de stad klimaatneutraal en circulair?". Hierin wordt benadrukt dat de huidige mate van dierlijke consumptie onhoudbaar is. We hebben een overschakeling nodig van dierlijke naar plantaardige eiwitten, want dit “verlaagt de milieudruk van voedselproductie: het vermindert de enorme hoeveelheid water die nodig is, verlaagt de broeikasgasemissies, vermindert landgebruik en uitputting van de oceanen".

De noodzaak om fors in te zetten op klimaatactie wordt breed gedeeld, en heeft betrekking op alle beleidsterreinen en verantwoordelijkheden van de Gemeente Amsterdam. En dus ook op uitingen in de openbare ruimte zoals reclame.

Reclame werkt, dus reguleren is nodig
Er is veel onderzoek gedaan naar de effecten van reclame en de wijze waarop dit het consumptiegedrag van burgers aanjaagt. Dat het effect heeft blijkt natuurlijk alleen al uit de gigantische bedragen die er in om gaan. Zo had JCDecaux, één van de grote reclame exploitanten ter wereld én ook actief in Amsterdam in 2022 een mondiale winst van bijna €3,5 miljard (!). Het feit dat alle exploitanten betalen aan gemeenten voor het recht om reclame te laten zien is ook veelzeggend.

Maar er is meer en duidelijker onderzoek, zowel in algemene als in specifieke zin als het gaat om de effecten op de noodzakelijke verduurzaming van ons consumptiepatroon. De reclamebranche deed onderzoek naar de effecten van buitenreclame. Proefpersonen liepen een route door de stad waar, zonder dat zij dit wisten, onderweg chocoladereclame was neergezet. Daarna gingen ze naar de supermarkt en kochten zij allen precies die chocolade waar de reclame over ging. In het Verenigd Koninkrijk is onderzoek gedaan naar de bijdrage van reclame aan de CO2 uitstoot. Gemeten werd hoeveel meer emissie werd gerealiseerd door de gestegen van producten als gevolg van reclame. En de uitkomsten waren – in onze optiek – schokkend. Reclame voegt 28% toe aan de jaarlijkse CO2 footprint van elk individueel persoon in het Verenigd Koninkrijk. Er is geen reden om aan te nemen dat in Nederland veel anders is.

Reclame heeft dus veel effect. Op het gedrag van mensen én op de uitstoot van CO2 met alle ernstige gevolgen van dien voor het klimaat en gezondheid.

Reclame in Amsterdam - de duurzame koploper?!
Amsterdam is in vele opzichten wereldwijd een duurzame en progressieve koploper. Dat bleek ook weer tijdens de raadsvergadering van 16 en 17 december 2020 waar de motie van GroenLinks raadslid Groen ‘Amsterdam vrij van fossiele reclame’ werd aangenomen, met steun van de PvdA, de Partij voor de Dieren, DENK en de SP. De motie stipt aan dat er nog volop reclame wordt gemaakt voor producten en diensten die het gebruik van fossiele brandstoffen aanjagen, terwijl dit niet past bij het duurzaamheidsbeleid van Amsterdam. Expliciet noemt de motie de voorbeelden van vliegvakanties en bedrijven die primair werken in de kolen- en oliesector. De raad riep met deze motie op om te onderzoeken hoe reclame en marketingevenementen voor fossiele producten kunnen worden teruggedrongen in de openbare ruimte. Het gevolg van deze motie was dat er vanaf mei 2021 in de Amsterdamse metrostations geen reclame meer te zien is voor producten waar fossiele brandstof voor nodig is. Dus geen reclame meer voor benzineauto’s of vlieg-
tickets. Amsterdam was de eerste stad ter wereld die deze stap nam. Hierna volgen verschillende steden van Zwolle tot Stockholm en van Amersfoort tot Yarra in Australië met vergelijkbare beperkingen en verboden op fossiele reclame in de openbare ruimte.i In Nederland namen vele steden vervolgens het voortouw met een uitbreiding van het verbod. Haarlem was de eerste stad die ook een verbod op vleesreclames instelde en vulde Groningen het verbod aan met vlees- en alcoholreclames; Bloemendaal vulde het verbod aan met vlees- en zuivelreclames; de Utrechtse gemeenteraad sprak uit om ook geen reclame meer te willen voor vlees-, gok- en alcoholreclames.

In de tussentijd was er vanuit Amsterdam, vanuit het College en de Raad, veel steun voor het vergroten van de impact van een reclameverbod op fossiele producten, doch door lopende contracten zijn er nog geen volgende stappen genomen en is Amsterdam dus helaas achter gebleven. Het is vooralsnog gebleven bij een convenant met de aanbieder van reclames in metrostations om een (zeer) beperkt aantal reclames waar fossiele brandstof een rol speelt te beperken. De wens van College en van de gemeenteraad om een klimaatvriendelijk reclamebeleid te voeren is vooralsnog dus onvoldoende zichtbaar in de stad. Nog steeds hangt de openbare ruimte van de stad er vol mee. Behalve reclame voor producten van de fossiele industrie wordt iedereen die zich door Amsterdam verplaatst via reclame verleid om dierlijke producten te nuttigen. Reclame voor hamburgers en chickenwings vliegen je om de oren.

De motie van Amsterdam heeft wereldwijd enorme impact gehad. Het heeft de weg bereid voor vele andere gemeenten in de wereld om aan de slag te gaan met een duurzaam reclamebeleid. Inmiddels is Amsterdam, ongewenst, in de achterhoede terechtgekomen. Het is daarom tijd voor de volgende stappen. De indieners zien twee belangrijke stappen: het aanscherpen van de definitie van niet-duurzame reclame én het opnemen van de beperkingen in de APV.

De fractie van GroenLinks en de Partij voor de Dieren vinden dat het tijd is om via het gemeentelijke reclamebeleid alles op alles te zetten om klimaatverandering tegen te gaan. Dit voorstel is er daarom op gericht om in de gehele openbare ruimte fossiele- en vleesreclame onmogelijk te maken via een wijziging van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Amsterdam neemt hiermee een volgende belangrijke stap voor een rechtvaardig en duurzaam beleid.

Waarom in de APV: de juridische context
Minister Jetten heeft aangegeven welwillend te staan tegenover een verbod op fossiele reclames. In de Tweede Kamer heeft hij begin 2023 toegezegd wetenschappers te laten uitzoeken wat de toegevoegde waarde is van een verbod. In een daaropvolgende sessie, en daaruit voorkomend advies van wetenschappers: “Een verbod op fossiele reclame: essentieel, maar niet voldoende” 3 gepresenteerd. In de daarop volgende Kamerbrief wordt het goed omschreven: “De wetenschappers vatten hun advies als volgt samen: een
verbod op fossiele reclames is essentieel, maar niet voldoende. Het advies is daarmee stelliger dan het eerdere advies uit 2022. De wetenschappers zien een verbod op fossiele reclames als een strategisch belangrijke maatregel om een duurzame transitie te bevorderen en te versnellen. Dit omdat een dergelijk verbod verleidingen voor niet-duurzaam gedrag wegneemt, de normalisering van niet-duurzaam gedrag tegengaat en de misconceptie corrigeert dat consumenten duurzaamheid in het algemeen niet belangrijk vinden.”

Er is een brede consensus over de bijdrage die een reclameverbod kan opleveren. Maar liefst 5 adviesorganen én een aantal wetenschappers die daarover advies uitbrachten stellen dat reclame voor producten die schadelijk zijn voor het klimaat moeten worden verboden. In de brief schrijft de Minister echter ook dat hij het aan een volgend kabinet overlaat om concrete, wetgevende, stappen te zetten om een verbod te realiseren.

Het is de vraag of het wettelijk verbod er gaat komen, maar hoe dan ook is elke stap om CO2 uitstoot te verminderen beter gisteren dan overmorgen te nemen. Daarom zien wij niet alleen mogelijkheden maar ook een noodzaak om op lokaal niveau e.e.a. te realiseren.

Er zijn verschillende manieren om reclame uitingen te verbieden in de openbare ruimte. In dit initiatiefvoorstel kiezen GroenLinks en de Partij voor de Dieren bewust voor opname in de APV als instrument; de publiekrechtelijke weg. En niet, slechts, voor opname in de contracten met exploitanten; de privaatrechtelijke weg.

Allereerst vanwege de duidelijkheid en het creëren van een ‘level playing field’ voor alle betrokkenen; exploitanten van reclame-uitingen en de reclamemakende bedrijven.

Ten tweede zijn er juridische argumenten aan te voeren. Het verbieden van bepaalde uitingen in de openbare ruimte is beperking van de vrijheid van meningsuiting. Dat is niet uniek; dat is immers ook gebeurd bij het verbieden van tabaksreclame. En de bescherming van de gezondheid die daaraan ten grondslag ligt is ook aan de orde bij het verbieden van fossiele en vleesreclames. Het is goed te zien dat ook de Gemeente Amsterdam advies heeft gevraagd over de juridische onderbouwing van een reclameverbod en welke – privaat en publiekrechtelijke- mogelijkheden er zijn. Uit dit advies van Tj. Van de Vijver 5 blijkt dat er verschillende mogelijkheden zijn en het derhalve vooral een politiek-bestuurlijke afweging is welke vorm wordt gekozen.

In een recent artikel in Mediaforum komen advocaten reclamerecht Berber Brouwer en Benjamin van Werven van kantoor Waldengrene tot de conclusie dat er geen juridische barrières zijn voor een verbod op fossiele reclame. Via Europees recht (artikel 10 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) komt weliswaar de vrijheid van meningsuiting ook toe aan bedrijven, maar deze kan ingeperkt worden zodra het andere grondrechten aantast. Zowel gemeenten als de nationale wetgever kunnen op basis van lid 2 van artikel 10 EVRM fossiele reclame verbieden om zo de gezondheid van hun inwoners te beschermen.

Deze juristen geven aan dat een wettelijk, landelijk, kader of, zolang dat er niet is, opname in de APV het beste juridische instrument is voor een verbod op bepaalde reclames in de openbare ruimte.

Ten derde. De openbare ruimte is per definitie publiek en in de APV worden allerhande zaken vastgelegd over de inrichting en verboden in de openbare ruimte. Reclame in de openbare ruimte, en wat daarin wel of niet mag, is dan ook al een onderdeel van de APV.

Ten vierde. Door opname in de APV wordt het ook mogelijk om de reclame-uitingen op privaat terrein met een uitstraling naar publiek terrein te reguleren.

Als ingangsdatum voor de wijziging in de APV stellen wij 1 oktober 2024 voor. Daarbij is van belang dat binnen lopende contracten de gelegenheid is zich aan te passen zonder dat daar consequenties aan verbonden zijn. Daarbij kan, in het licht van de ervaringen in Londen, de tijd genomen worden om fossiele en dierlijk voedsel reclame te vervangen door andere reclames zodat er geen financiële gevolgen (hoeven te) zijn. Om dat te realiseren stellen we een overgangstermijn voor lopende contracten van 15 maanden, tot 1 januari 2026, voor.

Conclusie
Het is tijd voor een volgende stap waarmee Amsterdam laat zien dat het ons ernst is met de aanpak van de klimaatcrisis. Een verbod op reclame, met juridische afdwingbaarheid, is daarbij een belangrijke stap nu uit diverse onderzoeken blijkt dat reclame grote impact heeft op het consumptiepatroon van mensen én dat het juridisch mogelijk is om dat in het document wat in onze stad bindende juridische kracht heeft, de APV, op te nemen. Indieners van dit voorstel kijken uit naar het debat en te nemen besluit hiervoor.

Bronnen
1 https://www.nabb.nl/experiment...
2 Advertised_Emissions_Report_2021.11.16
3 https://www.rijksoverheid.nl/d...
4 https://verbiedfossielereclame...
5 https://openresearch.amsterdam...
6 https://verbiedfossielereclame...
7 “Similarly, industry representatives warned that the policy would harm TfL and the local economy. In fact, TfL revenue increased slightly after the introduction of the advertising ban.” Uit artikel https://www.bath.ac.uk/announc...
8 https://www.worldwithoutfossil...
9 https://www.rtvnoord.nl/nieuws...
10 https://www.nhnieuws.nl/nieuws...
11 https://www.rtvutrecht.nl/nieu...